Bugün, 7 Eylül 2025 Pazar
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilan edilmesinin 101’inci yılı tüm yurtta büyük bir coşkuyla kutlanıyor.
ANKARA (İGFA) – Türkiye Büyük Millet Meclisi 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet yönetimini ilan etti.
Her yıl 29 Ekim’de Türkiye’de ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde kutlanan milli bayramda bu yıl 101. yıl coşkusu ve gururu yaşanıyor. 1925 yılında çıkarılan bir yasa ile milli bayram olarak kutlanmaya başlanılan bu özel günün coşkusu dalga dalga yayılıyor.
Gazi Mustafa Kemal, 22 Eylül 1923 tarihinde Viyana’da çıkan Neue Freie Presse gazetesinin muhabiri Lazar’a verdiği demeçte devlet yönetimi sistemini ilk kez resmi olarak telaffuz etmişti.
Viyana gazetesinde yer alan makale daha sonraki günlerde Türkiye’de yayın yapan gazetelerde de yer almıştı. Akşam gazetesi Viyana gazetesindeki sözleri şöyle aktarmıştı:
“Mustafa Kemal Paşa’nın pek mühim beyanatı: Türkiye’nin dâhilî tekâmülü (olgunlaşması) tamamen bitmemiştir. Daha tadilât vuku bulacak, bilumum tekâmülâtımız Cumhuriyet esasına müncer olacaktır.”
Gazetede yer alan “Cumhuriyet” ilk defa ortaya atılmıştı.
HÜKÜMET KRİZİ VE LOZAN
1920’de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi ile birlikte devlet başkanlığı görevi Meclis Başkanı olarak Mustafa Kemal tarafından yürütülmüştü.
Ancak bazı yabancı ülkeler de Lozan Antlaşması’nın onayı için Türkiye’deki yeni devlet rejiminin daha açık şekilde belirlenmesini istiyordu.
Diğer yandan 2. Ordu Müfettişliği’ne getirilen Ali Fuat Paşa, yeni görevi nedeniyle uhdesinde bulunan Meclis İkinci Reisliği’nden ayrılmış ve istifası 24 Ekim’de Meclis’te okunmuştu. İcra Vekilleri Heyeti Reisliği yapmakta olan Ali Fethi Bey de, yürütmekte olduğu Dahiliye Vekilliği’nden yoğun iş temposu gerekçesiyle aynı gün istifa etmişti.
Boşalan bu iki pozisyon için ertesi gün bir araya gelen Halk Fırkası Grubu Dahiliye Vekilliği için Erzincan mebusu Sabit Bey’i, Meclis İkinci Reisliği için ise o sıralarda Ankara’da olmayan Eski İcra Vekilleri Heyeti Reisi Rauf Bey’i aday gösterme kararı almıştı. Mustafa Kemal Paşa, Halk Fırkası Grubu’nun tercihini iyi karşılamayarak İcra Vekilleri Heyeti’nin istifa ettirilmesiyle başlayan bir hükümet krizi sürecini idare etmeye başlatmıştı.
İcra Vekilleri Heyeti ise 26 Ekim’de önce kendi içinde yaptığı bir toplantının ardından Mustafa Kemal’in de katıldığı Çankaya toplantısından sonra istifa kararı almıştı.
Bazı ülkeler Lozan’da hükümet şeklinin belirlenmesini isterken, içeride de hükümet krizi, Cumhuriyet’in ilanının yolunu açıyordu.
Fethi Bey’in başında olduğu İcra Vekilleri Heyeti’nin 27 Ekim’de Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa’ya sunduğu istifa metninde ülkenin içinde bulunduğu dahili ve harici sorunların çözülebilmesi Meclis’ten tam destek alan bir hükümetin kurulması gerektiği vurgulanmış, böyle bir kabinenin kurulabilmesi için de istifa edildiğinin altı çizilmişti.
Hükümetin kurulmasının bu denli zor olması her vekilin Büyük Millet Meclisi tarafından tek tek seçilmesi şartından ileri geliyordu. Çankaya’da alınan karar gereği önceki vekillerden hiçbirinin yeni hükümette görev almayı kabul etmemesi de bu zorluğu adeta ‘imkansız’ boyutuna taşıyordu. Süreç tam da Mustafa Kemal’in istediği şekilde işliyor, Meclis’te bir uzlaşma temin edilemediği için yeni bir kabine kurulamıyordu.
28 EKİM AKŞAM YEMEĞİ
İsmet Paşa ile Müdafaa-i Milliye Vekili Kâzım Bey’in de bulunduğu kişileri 28 Ekim’de Çankaya’ya çağıran Mustafa Kemal Paşa, Cumhuriyet’in ertesi gün ilan edileceğini açıkladı.
29 Ekim Pazartesi günü topladığı Halk Fırkası Grubu’nda Mustafa Kemal, bunalımın icra vekilleri heyetinin seçilme yöntemi nedeniyle yaşandığını ve artık sorunu çözme vaktinin geldiğini söylemişti. Hemen sonra da Cumhuriyet’in ilan edilmesi yönündeki kanun teklifinin Meclis’e getirilmesi kararına varılmıştı. Aynı gün Büyük Millet Meclisi gündemine alınan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’ndaki bazı maddelerin değiştirilmesini öngören teklif, konuşmaların ardından oy birliği ile kabul edildi. Böylece Ekim ayının son günlerinde yaşanan kabine bunalımı, 29 Ekim 1923’te Anayasanın bazı maddelerinin değiştirilmesi neticesinde ülkenin siyasi rejimini de belirleyen Cumhuriyet’in ilanı ile son bulmuş oldu.
“GÜLE GÜLE…”
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, en son 1937’deki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına katılmıştı. Yaşadığı ağır hastalık nedeniyle 1938’deki kutlamaları tedavi gördüğü Dolmabahçe Sarayı’nda karşılamıştı.
Atatürk, 1937 yılında Ankara’da Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına son kez katılmıştı. Falih Rıfkı Atay, 29 Ekim 1938’i şöyle anlatıyor:
“Cumhuriyet Bayramı gecesi Boğaziçi vapurlarından birini tutan gençler, Dolmabahçe Sarayı rıhtımına yaklaşmış, haykırıyorlardı. Atatürk kesik kesik konuşarak pencereye gitmek istediğini anlattı. Kollarına girdiler, pencere kenarındaki koltuğa oturdu, eli ile gemiyi işaret etti. Vapurda bir kıyamettir koptu. Gençler hep bir ağızdan “Dağ başını duman almış, gümüş dere durmaz akar” marşını söylüyorlardı. Atatürk mırıldandı: “Bu bayramlar ve yarınlar sizindir. Güle güle…“
Bağımsızlığımızın simgesi olan bu önemli günü coşkuyla ve gururla kutluyoruz.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramımız kutlu olsun.
İNTERNET GAZETECİLERİ FEDERASYONU (İGF)
