Bugün, Türk Dil Bayramı’nın 92. yıldönümü…
Atatürk’ün önderliğinde Türk Tarih Kurumu’nun kuruluşundan sonra sıra Türk dili üzerindeki çalışmalara gelmişti. Büyük Önder, zaman yitirmeksizin dil çalışmalarına başladı. Bu işe öncülük yapacak kurullar oluşturuldu. 12 Temmuz 1932’de Türk Dil Kurumu kuruldu. 26 Eylül 1932’de ise Birinci Türk Dil Kurultayı toplandı Dolmabahçe Sarayı’nda. Bu kurultay, dokuz gün boyunca gece yarılarına dek aralıksız çalışmış, 5 Ekim 1932’de sona ermiştir. Gazi Paşa, bu çalışmaların hepsini başından sonuna dek izledi.
Atatürk’ün önerisiyle Türk ulusunun tümü, Birinci Türk Dil Kurultayı’nın doğal üyesi sayıldı. Bu nedenle isteyen herkes toplantılara katılıp konuyla ilgili düşünce ve önerilerini sunabilirdi. Buna koşut olarak Kurultay’daki görüşmeler, radyodan anında yayımlandı. Bazı kent alanlarında, halkın konuşmaları dinlemesi için sesbüyütler takıldı. Halk; buralarda, evlerinde ve işyerlerinde Kurultay çalışmalarını izlediler.
Kurultay’a türlü kesimlerden aydınlar, yazarlar, dil uzmanları katıldı. Atatürk; saz şairlerinden, halk hatiplerinden hiç olmazsa birkaçının Kurultay’a çağrılmasını istedi. Çünkü ulusun dili, ancak halkın katılımıyla biçimlendirilebilirdi.
Kurultay’da konuşulacak konular önceden belirlendi.
“A) Dilin kökenleri
1- Türk dilinin eskiliğine ve:
a) İndo-Europeem dillerle,
b) Bütün beyaz ırklar dilleriyle,
c) Asya ve Avrupa’nın başka dilleriyle münasebetleri üzerine tetkikler.
2- Türk dilinin doğrudan doğruya kendi muhit şartları içinde gelişmeleri.
a) Lehçeleri,
b) Tarihi gramerleri ‘fonetik, şekliyat (morfoloji), sentaks’,
c) Kelime hazineleri (lügatler),
d) Her türlü yabancı tesirlerden uzak olarak gösterdiği yüksek edebi kabiliyet.
3- Bu kabiliyetin halk dilinde sürmesi ve yazı dilinde sönmesi (halk edebiyatı-divan edebiyatı).
Bunlarda etken olan sebepler: dilin yakın mazisinin tetkiki.
B) Türk dilinin bugünkü hali, asri ve medeni ihtiyaçları.
4- Tanzimat’tan bugüne kadar Türk dili ve gösterdiği değişiklikler:
a) Şekliyat (morfoloji),
b) Sentaksa,
c) Kelimeler (vocabuliare)
d) Terimler,
5- Türk dilinin asri ve medeni ihtiyaçları nelerdir?
C) Türk dilinin gelecekteki gelişmeleri.
6- Gaye, Türk dilini bugünkü ve yarınki medeniyeti kemali ile kucaklayabilecek en güzel şiveli ve ahenkli bir ifade vasıtası haline getirmek olduğuna göre:
a) Şekliyat,
b) Sentaks,
c) Kelime teşkili,
d) Terim koyma
sahalarında dilin bütün ihtiyaçlarını gidermek, düşünüş tarzını asrileştirecek ve Batılılaştıracak hale getirmek; yeni vakıaları ifade edecek yeni kelimeler teşkilinde önceden hazırlanmış ve tespit edilmiş esaslar ve kaideler hazırlamak. (Atatürk’ün Bütün Eserleri, Kaynak Yayınları, Cilt: 25, Birinci Basım: Nisan 2009, s. 384)” Görüldüğü gibi Birinci Türk Dil Kurultayı’nda dilimizin sorunlarının ayrıntılı bir biçimde görüşülmesi önerildi. Bunun yanı sıra Türk dilinin gelişmesi için nelerin yapılması gerektiği de gündemin asıl konusuydu.
İşte, Atatürk’ün öncülüğünde 26 Eylül 1932’de, Türk Dil Kurultayı’nın toplandığı 26 Eylül günü o günden beri Türk Dil Bayramı olarak kutlanmakta. Bu güzel bayram, hepimize kutlu olsun.
